Niedobór żelaza i niedokrwistość u niemowlaka skutki i przyczyny anemii

Anemia, zwana inaczej niedokrwistością, to najczęstsza choroba hematologiczna z jaką borykają się niemowlęta i małe dzieci. Należy pamiętać, że nie jest to tylko choroba krwi, ale całego organizmu. Chorują na nią zarówno dzieci karmione piersią, jak i te karmione sztucznymi mieszankami. Pojawia się ona pomiędzy 3. a 6. miesiącem życia (anemia fizjologiczna) lub między 6 a 18 miesiącem życia (niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza – łac. anemia sideropenica).

---

Hemoglobina osiąga fizjologicznie najniższy poziom w ok. 3 miesiącu życia dziecka. Do tego czasu niemowlak korzysta z zapasów zgromadzonych w życiu płodowym (głównie w ostatnich 3 miesiącach ciąży).

Anemia fizjologiczna to naturalne zjawisko obserwowane między 3 a 6 miesiącem życia niemowląt – ich szpik kostny dopiero uczy się pełnić swoją rolę krwiotwórczą. Ten rodzaj niedokrwistości z reguły nie wymaga leczenia, ale czasem zdarza się, że gdy jej parametry nie mieszczą się już w granicach fizjologii, lekarze rozpoczynają leczenie. Anemia fizjologiczna pojawia się u około 10% niemowląt.

Niedokrwistość u niemowląt spowodowana niedoborem żelaza (łac. anaemia sideropenica) – inaczej niedokrwistość syderopeniczna, niedobarwliwa, mikrocytarna. Jest najczęstszą przyczyną niedokrwistości u niemowląt w wieku 6-18 miesięcy.

Niedokrwistość u niemowląt karmionych piersią

Niedokrwistość to nic innego jak niedobór erytrocytów (czerwonych ciałek krwi) oraz zawartej w nich hemoglobiny, która jest głównym nośnikiem tlenu w organizmie. Jeśli więc w organizmie niemowlaka pojawiają się niedobory erytrocytów lub krwinki te mają zaburzony kształt, wielkość i kolor, to dostawa tlenu do aktywnych komórek organizmu zostaje ograniczona. Tym samym zostaje zaburzone oddychanie wewnątrzkomórkowe, które dostarcza energię do organizmu. W konsekwencji dziecko zaczyna chorować.

Anemia sideropenica

W pierwszych 4 miesiącach życia dziecka powszechnie spotykaną przyczyną niedokrwistości są zaburzenia w procesie wytwarzania krwinek czerwonych. Spowodowane są one niedoborami czynników krwiotwórczych: żelaza, witamin z grupy B, kwasu foliowego, witamin E i C.

Rola czynników krwiotwórczych w organizmie dziecka:

• żelazo – składnik hemoglobiny, będący nośnikiem tlenu w organizmie człowieka. Większość ustrojowego żelaza znajduje się właśnie w erytrocytach. Żelazo jest niezbędne do syntezy hemoglobiny. Brak żelaza powoduje stopniowy spadek stężenia hemoglobiny i prowadzi do zaburzeń funkcji organizmu. Warto pamiętać, że organizm nie posiada zdolności wytwarzania żelaza, musi je otrzymać z zewnątrz;
• witamina C – jest niezbędna do wchłaniania żelaza w jelitach;
• witamina B6 – niezbędna do syntezy hemoglobiny;
• witamina B12 – konieczna do produkcji krwinek czerwonych (erytrocytów);
• kwas foliowy (witamina B9) – konieczny do wytwarzania erytrocytów w szpiku kostnym.

Skutki i objawy niedoboru żelaza u niemowląt

Niedokrwistość dziecka jest bardzo niebezpieczna dla stale rozwijającego się organizmu niemowlaka. Niedotlenione komórki zaburzają prawidłowy rozwój, co może przyczynić się do powstania nieodwracalnych zmian. Do najgroźniejszych należą:

• zaburzenia w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego;
• zaburzenia koordynacji wzroku i rąk;
• opóźnienie rozwoju psychomotorycznego;
• upośledzenie zdolności poznawczych;
• upośledzenie umysłowe.

Przyczyny anemii u niemowląt:

• wykorzystanie rezerw nagromadzonych podczas trwania ciąży;
• zmniejszone zapasy żelaza zgromadzone w życiu płodowym – spowodowane np. przedwczesnym porodem;
• anemia matki w trakcie trwania ciąży – jeśli matce brakuje żelaza, to dziecko nie ma z czego czerpać, by zgromadzić sobie zapasy;
• zaburzenia w trakcie trwania ciąży – wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu;
• zaburzenia wchłaniania żelaza spowodowane m.in. alergią pokarmową (najczęściej na białko mleka krowiego lub gluten). Przewód pokarmowy może mieć problemy z prawidłowym wchłanianiem różnych składników odżywczych, minerałów i witamin. W takim przypadku należy odstawić uczulające produkty (np. gluten, a mleko zastąpić hydrolizatami);
• zaburzenia wchłaniania żelaza i witaminy B12 spowodowane m.in. celiakią, zapaleniem jelit, mukowiscydozą czy przewlekłymi biegunkami;
• niewielkie krwawienia z układu pokarmowego, mogące być skutkiem alergii pokarmowej – wiążą się z długotrwałymi stratami krwi, a więc i z systematyczną utratą żelaza. Gdy taka przyczyna wchodzi w grę, lekarz powinien zlecić badanie kału na krew utajoną;
• intensywny wzrost i szybki rozwój – niemowlę w pierwszym roku swojego życia wydłuża się o połowę i potraja wagę urodzeniową;
• utrata znacznej ilości krwi – np. w okresie okołoporodowym;
• zaburzenia procesu tworzenia erytrocytów w szpiku kostnym (wrodzone lub nabyte);
• uboga lub nieprawidłowa dieta – zbyt mała ilość żelaza trafia wraz z pożywieniem do organizmu dziecka. Oferowane na naszym rynku mleka modyfikowane, kaszki itp. są wzbogacane w witaminy i minerały, więc przy prawidłowym odżywianiu ta przyczyna jest mało prawdopodobna. Co innego, jeśli niemowlakowi podaje się nieodpowiednie dla jego wieku mleko (np. krowie lub kozie). Przyczyną może być również późne wprowadzenie do menu dziecka mięsa i żółtka.
• niedostateczne zaopatrzenie organizmu w żelazo przy zwiększonym jego zapotrzebowaniu;
• niedobór kwasu foliowego i witaminy B12 – często u dzieci, których matki są wegetariankami;
• otyłość niemowlęca – szpik kostny po prostu nie nadąża produkować krwinek na ponadprzeciętną masę ciała;
• poważne choroby – np. zapalenie płuc, sepsa, zakażenie układu moczowego, zakażenie pasożytami, choroby nowotworowe (np. białaczka). W takich przypadkach podawanie żelaza nic nie da.

Jakie dzieci są najbardziej narażone na anemię?

1. Wcześniaki

Jest to grupa dzieci szczególnie narażonych na niedokrwistość. Noworodki te, z uwagi na wcześniejsze pojawienie się na świecie, nie zdążyły nagromadzić wystarczających zapasów żelaza. Powód? Zapasy tego cennego pierwiastka tworzą się pod koniec trwania ciąży, więc jeśli dziecko przyjdzie na świat trzy miesiące przed czasem, to jego zapas żelaza będzie znikomy lub równy zeru. Niedobory żelaza uzależnione są od długości trwania ciąży – im krócej trwa ciąża, tym mniej żelaza zdąży się odłożyć w tkankach dziecka.

W tej grupie dzieci niedokrwistość fizjologiczna pojawia się stosunkowo wcześnie. Spadek hemoglobiny następuje w piątej dobie życia i utrzymuje się ok. 6-8 tygodni. Największy spadek hemoglobiny obserwuje się u najmniejszych i najmniej dojrzałych noworodków. Wszystkie wcześniaki profilaktycznie otrzymują odpowiednie dawki żelaza.

2. Bliźnięta, trojaczki…

Niemowlaki z ciąż mnogich posiadają mniejsze zapasy żelaza, ponieważ musiały się one dzielić ze sobą każdą porcją żelaza. Poza tym w chwili narodzin są one z reguły mniejsze od swoich „pojedynczych” kolegów.

3. Rodzeństwo rok po roku

Niemowlaki, które przyszły na świat 11 lub 12 miesięcy po narodzinach swojego starszego rodzeństwa, również posiadają małe rezerwy żelaza. Ryzyko wzrasta, gdy u ciężarnej stwierdzi się anemię.

4. Dzieci kobiet, które w ciąży miały anemię

Z powodu niedokrwistości u ciężarnej znacznie zmniejsza się ilość przekazywanego żelaza dziecku. Jeśli przyszła mama nie zwiększy spożycia produktów bogatych w żelazo, a często również nie włączy suplementacji tego pierwiastka, to nieuchronnym skutkiem będzie rozwój anemii już we wczesnym okresie niemowlęctwa.

5. Dzieci wegetarianek

W tej grupie dzieci anemia wynika nie tyle z braku żelaza, co z braku kwasu foliowego i witaminy B12. Te niezwykle ważne czynniki krwiotwórcze są niezbędne w procesie tworzenia komórek krwi w szpiku kostnym.

6. Dzieci z wewnątrzmacicznym zahamowaniem wzrostu

W tej grupie niemowlaków stwierdzono niższe stężenie żelaza i ferrytyny w krwi pępowinowej niż w grupie zdrowych dzieci.

W grupie ryzyka niedoboru żelaza są także:

• dzieci matek, które w trakcie ciąży krwawiły;
• dzieci matek z zaburzeniami wchłaniania żelaza;
• dzieci matek młodocianych (będących jeszcze w okresie dojrzewania);
• dzieci matek odchudzających się, stosujących restrykcyjne diety, niedożywionych;
• dzieci, które w okresie płodowym, okołoporodowym lub po zabiegach operacyjnych były narażone na utratę krwi;
• dzieci z alergią pokarmową, wadami przewodu pokarmowego, zaburzeniami wchłaniania;
• dzieci cierpiące na przewlekłe biegunki.

U wszystkich tych dzieci, począwszy od 3. miesiąca do ukończenia 1. roku życia, konieczna jest doustna substytucja żelazem w dawce 1-2 mg/kg masy ciała na dobę. Więcej na temat leczenia przeczytasz w artykule – Anemia – objawy, diagnoza i leczenie.

---