Atopowe zapalenie skóry – objawy i przyczyny

Atopowe zapalenie skóry (AZS), znane również jako egzema dziecięca, wyprysk atopowy, skaza białkowa i świerzbiączka, jest chorobą bardzo często spotykaną wśród niemowląt i małych dzieci. Zaliczana jest do chorób przewlekłych o charakterze zapalnym i nawrotowym, co oznacza, że w przebiegu jej trwania można wyróżnić okresy zaostrzeń i remisji z tendencją do nawrotów po długim okresie bezobjawowym. AZS związane jest z nieprawidłową (nadmierną) odpowiedzią na różnego typu alergeny.

---

Na przestrzeni ostatnich lat obserwuje się znaczny wzrost zachorowalności na AZS wśród małych dzieci. Szacuje się, że gęstość występowania tej dermatozy wynosi około 20%. Pierwsze zmiany skórne pojawiają się już w okresie niemowlęcym (ok. 3 miesiąca do około  6. miesiąca życia) lub we wczesnym dzieciństwie, ponieważ na tym etapie skóra jest jeszcze niedojrzała i niezwykle wrażliwa.

Warstwa skóry pełniąca funkcję bariery ochronnej (tzw. płaszcz lipidowy) traci swe właściwości w kontakcie z niekorzystnymi czynnikami zewnętrznymi, m.in. proszkami, sierścią zwierząt, roztoczami, żywnością itp. W wyniku tego jest znacznie bardziej podatna na wysuszenie i podrażnienie. Często reaguje zaczerwienieniem, obrzękiem lub wysypką, powodując uporczywy świąd i dyskomfort.

Objawy atopowego zapalenia skóry u niemowlaka:

• nadmierna suchość skóry, zaczerwienienie, liczne zapalenia skórne;
• nasilony i uporczywy świąd – maluch często się drapie, co może doprowadzić do zakażenia;
• pieczenie skóry – konsekwencja podrażnienia naskórka;
• szorstkie, polakierowane, zaczerwienione policzki;
• podatność na podrażnienia – bardzo duża wrażliwość na czynniki zewnętrzne, czego efektem jest natychmiastowa reakcja skórna (typu pokrzywkowego) w kontakcie z czynnikiem drażniącym;
• atopia i choroby alergiczne w rodzinie;
• skłonność do zakażeń – nawracające zakażenia bakteryjne;
• biały dermografizm, czyli paradoksalna reakcja skóry polegająca na tym, że w miejscu potarcia lub zadrapania staje się ona blada, a nie zaczerwieniona (jak w większości przypadków);
• zmiany skórne o typowym obrazie i lokalizacji – głównie na twarzy (policzki, okolice brwi i uszu), owłosionej skórze głowy, pośladkach (w postaci pieluszkowego zapalenia skóry) i na dolnych odcinkach kończyn. Zmiany mogą obejmować także okolicę szyi i górną część klatki piersiowej, a niekiedy nawet powieki i skórę wokół oczu. AZS charakteryzuje się zmianami grudkowo-pęcherzowymi na podłożu rumieniowym, ale w ostrzejszych stadiach choroby zmiany te mogą przejść w postać łuszczących się czerwonych plam z wysiękiem – mogą także sukcesywnie obejmować całe ciało (erytrodermia). Możemy wyróżnić dwie fazy AZS. Faza łagodna to wysypka alergiczna w postaci drobnych czerwonych wyprysków lub większych zlewających się w czerwone plamy. Faza ostra to skóra przesuszona, liszajowata, skłonna do stwardnień i bolesnych pęknięć. Pojawiają się ogniska rumieniowe, dość wyraźnie odcinające się od zdrowej skóry. Tworzą się grudki, pęcherzyki i nadżerki, które mają tendencję do pękania i sączenia. Po wyschnięciu na skórze tworzą się żółtawe lub brązowawe strupy;
• zaburzenia snu, nadpobudliwość i drażliwość maluszka – są wynikiem uporczywego świądu i dyskomfortu. Malec nie potrafi sobie ulżyć w cierpieniu, ociera się o różne przedmioty, kocyk, pieluszkę, ale w konsekwencji nie odczuwa ulgi, tylko spotęgowanie dolegliwości;
• mieszkowe rogowacenie skóry;
• podwyższone stężenie IgE w surowicy krwi – u dziecka chorego na AZS stwierdza się podwyższony poziom białka zaangażowanego w procesy alergiczne IgE (immunoglobuliny E). Są to przeciwciała skierowane przeciwko konkretnym alergenom.
• nawracające zapalenia spojówek;
• efekt „polakierowanych paznokci” – dzieje się tak w wyniku częstego i intensywnego drapania i pocierania paznokciami o różne powierzchnie (skóra, ubranie, kocyk, pieluszka itp).

Kiedy objawy AZS mogą się zaostrzyć?

• pod wpływem negatywnych czynników emocjonalnych, takich jak stres czy niepokój;
• po spożyciu niektórych pokarmów, m.in. zawierających białko mleka krowiego, ryby, jaja;
• w wyniku kontaktu z czynnikami drażniącymi (m.in. proszki i płyny do prania, preparaty pielęgnacyjne itp.)
• pod wpływem potu, przegrzania i zbyt intensywnego opalania;

Czynniki mogące mieć wpływ na wystąpienie i przebieg AZS:

1. Uwarunkowania genetycznie – odgrywają istotną rolę w etiopatogenezie AZS, choć nie udało się jednoznacznie wyłapać genu odpowiedzialnego za atopię. Zachorowalność na AZS związana jest z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu immunologicznego i wadami w budowie naskórka. Maluch z AZS jest także znacznie bardziej narażony na rozwój innych chorób alergicznych, m.in. kataru siennego, astmy atopowej lub alergicznego nieżytu spojówek. Często się zdarza, że choroby te współistnieją z AZS, co znacznie zaostrza przebieg choroby.

Ryzyko wystąpienia atopii:

• jeśli oboje rodzice cierpią (lub cierpieli w dzieciństwie) z powodu chorób o podłożu alergicznym, ryzyko wystąpienia AZS u dziecka sięga blisko 70-80%;
• jeśli jedno z rodziców obciążone jest alergią, ryzyko wystąpienia AZS u dziecka wynosi 20-40%;
• jeśli rodzice są zdrowi i nigdy nie borykali się z żadną alergią, ryzyko rozwoju objawów atopowych wynosi 5-15%;
• bliźnięta jednojajowe – 70%;
• bliźnięta dwujajowe – 20-25%.

2. Alergia pokarmowa – niemowlęta najczęściej alergizują się przez przewód pokarmowy. Warto podkreślić, że zjedzenie nawet najmniejszej ilości uczulającego składnika powoduje nasilenie i zaostrzenie objawów alergii. Największe ryzyko alergizacji występuje u dzieci do 2. roku życia, ponieważ układ immunologiczny ich przewodu pokarmowego jest jeszcze niedojrzały. Można to również tłumaczyć mniejszym wydzielaniem kwasu solnego w żołądku oraz różnicami we florze jelitowej (w porównaniu z dorosłymi).

W wieku niemowlęcym największymi alergenami są:

• białko mleka krowiego;
• białko jaja kurzego;
• mąka;
• ryby;
• cielęcina;
• wołowina;
• niektóre owoce (truskawki, poziomki);
• soja;
• niektóre leki, antybiotyki.

3. Alergeny unoszące się w powietrzu – pyłki drzew, traw i chwastów oraz roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt czy spaliny samochodowe mogą być przyczyną AZS. Związki chemiczne, powstające ze spalin, pestycydów i tworzyw sztucznych, niszczą naturalne mechanizmy obronne, przez co potencjalne alergeny znacznie łatwiej przenikają do organizmu malucha.

Najczęściej uczulające alergeny pochodzenia roślinnego to:

• bylica
• leszczyna
• olcha
• brzoza
• jesion
• dąb
• topola
• wierzba

Często pierwszym objawem chorobowym jest wysypka alergiczna. Jeśli dziecko choruje na AZS, to kontakt z wymienionymi wcześniej alergenami zaostrza stan skóry i niekorzystnie wpływa na przebieg choroby;

4. Warunki klimatyczne – w istotny sposób wpływają na kondycję skóry. Objawy choroby nasilają się lub łagodnieją w zależności od temperatury otoczenia, stopnia wilgotności powietrza i nasłonecznienia – latem możemy zaobserwować poprawę stanu skóry (ponieważ słońce korzystnie wpływa na skórę dzieci z AZS), natomiast wiosną, jesienią i zimą – pogorszenie. Za pogorszenie stanu klinicznego odpowiedzialna jest również bardzo wysoka temperatura, niska wilgotność powietrza (w czasie upałów) i zbyt intensywne opalanie. Przyczyniają się one do nadmiernej produkcji potu, a ten z kolei działa drażniąco na wrażliwy i delikatny naskórek. Małe dzieci powinny korzystać ze słońca z umiarem, ponieważ nie mają jeszcze w pełni wykształconych mechanizmów, chroniących skórę przed szkodliwym działaniem promieni UV.

Ważne! Przed każdym wyjściem z domu w słoneczny dzień koniecznie posmaruj malucha kremem z wysokim filtrem przeciwsłonecznym.

5. Działanie substancji drażniących – m.in. środków piorących, detergentów, twardej wody, produktów kosmetycznych stosowanych w pielęgnacji niemowląt. Niszczą one barierę ochronną skóry, co w konsekwencji prowadzi do podrażnień i zmian chorobowych. W wyniku bezpośredniego kontaktu skóry dziecka z potencjalnym alergenem dochodzi do natychmiastowej reakcji, która ujawnia się w postaci wysypki alergicznej.

6. Czynniki psychiczne – odgrywają ważną rolę w patomechanizmie AZS (czyli sposobie rozwoju choroby, rozprzestrzeniania się czynnika chorobotwórczego oraz reakcji organizmu). Stres nie jest co prawda bezpośrednią przyczyną AZS, ale udowodniono, że powoduje on zaostrzenie stanu klinicznego, dlatego bardzo ważne jest zapewnienie dziecku stabilności emocjonalnej, poczucia bezpieczeństwa i komfortu psychicznego.

7. Promieniowanie emitowane przez różne urządzenia (np. mikrofalówki, telefony komórkowe itp.)

8. Częste zakażenia – zarówno wirusowe, jak i bakteryjne. Ma to związek z zaburzeniami immunologicznymi, występującymi w organizmach maluszków chorych na AZS. Ich skóra łatwo ulega zakażeniom bakteryjnym, wirusowym i grzybiczym – kontakt z tymi alergenami powoduje zaostrzenie objawów i nasilenie przykrych dolegliwości.

Profilaktyka – jak można uchronić malucha przed AZS?

• karm malucha piersią przynajmniej przez pierwszych 4-6 miesięcy;
• podawaj hydrolizaty białka (Bebilon pepti, Nutramigen), gdy karmienie naturalne jest niemożliwe, a u dziecka istnieje ryzyko rozwoju alergii;
• podawaj malcowi probiotyki – ograniczysz w ten sposób rozwój reakcji alergicznych w dalszych etapach jego życia. Bakterie zawarte w probiotykach zasiedlają przewód pokarmowy i korzystnie wpływają na rozwój układu immunologicznego. U niemowląt, którym podawano probiotyki, zaobserwowano spadek częstotliwości występowania alergii;
• nie wystawiaj dziecka na szkodliwe działanie dymu papierosowego;
• ogranicz kontakt z drażniącymi i szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, mogącymi wywołać alergię;
• zadbaj o odpowiednią pielęgnację skóry maluszka – używaj preparatów przeznaczonych dla niemowląt, bez substancji o potencjalnym działaniu alergizującym i drażniącym.

Na temat leczenia i pielęgnacji Atopowego Zapalenia Skóry przeczytasz tutaj.

Zobacz także:

• Najczęstsze choroby skóry u noworodków i niemowląt
• Ciemieniucha u noworodka – jak sobie z nią radzić?
• Pleśniawki u noworodka – jak sobie z nimi poradzić?