Odwodnienie niemowlaka – jak sprawdzić czy dziecko jest odwodnione?

Odwodnienie to stan, w którym zawartość wody w organizmie noworodka spada poniżej określonych wartości, powodując zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej w obrębie komórek i tkanek. Dla niemowląt i małych dzieci jest to stan szczególnie niebezpieczny. Wymiana wody w ich organizmie zachodzi 3-4 razy częściej niż u dorosłych, przez co zapotrzebowanie na wodę jest dwukrotnie wyższe.

---

Kiedy niemowlak jest odwodniony?

Niemowlęta mają jeszcze słabo rozwiniętą świadomość odczuwania pragnienia, co w przypadku odwodnienia znacznie pogarsza sytuację. Do tego dochodzi stosunkowo duża powierzchnia ciała w porównaniu z masą, przez co znacznie łatwiej i szybciej tracą one wodę przez skórę.

Odwodnienie noworodków, niemowląt i małych dzieci stanowi istotny problem na całym świecie. Jest realnym zagrożeniem dla zdrowia, a nawet życia. Im młodsze dziecko, tym szybciej dochodzi do odwodnienia i tym groźniejsze niesie to za sobą konsekwencje.

Niemowlęta, podobnie jak dorośli, tracą wodę podczas oddychania, pocenia się i oddawania moczu – więc jeśli nie zostanie ona na czas uzupełniona, dojdzie do odwodnienia.

Jak poznać że dziecko jest odwodnione ?

Brak wody przyczynia się do powstania niedoborów potasu, magnezu i sodu, w wyniku czego organizm dziecka zaczyna nieprawidłowo funkcjonować. Warto pamiętać, że u niemowląt z powodu braku regularnej dostawy płynów w ciągu zaledwie 5 dni dochodzi do utraty płynów pozakomórkowych.

Rodzaje odwodnienia zależą od stopnia niedoboru wody i elektrolitów. Możemy wyróżnić:

• odwodnienie hipertoniczne – cechuje się przewagą utraty wody i nadwyżką elektrolitów (głównie potasu i sodu);
• odwodnienie izotoniczne – spowodowane równomierną utratą wody i elektrolitów;
• odwodnienie hipotoniczne – cechuje się przewagą utraty elektrolitów.

Przyczyny odwodnienia u niemowlaka:

• biegunka – spowodowana różnymi jednostkami chorobowymi m.in. w przebiegu chorób zakaźnych, stanów zapalnych układu pokarmowego, wywołanych bakteriami lub wirusami. Podczas biegunki woda z całego organizmu ściągana jest do jelit i wydalana wraz z kupką – stąd też jej luźna konsystencja;
• wymioty – wywołane różnymi jednostkami chorobowymi. Podczas torsji woda nie ma możliwości dostania się do jelit i nie może zostać wchłonięta do organizmu, bo maluch zwraca ją wraz z pozostałą treścią żołądka;
• przyjmowanie zbyt małej ilości płynów w stosunku do zapotrzebowania organizmu;
• przebywanie w gorącym i dusznym pomieszczeniu (np. w samochodzie, pokoju itp.) powoduje przegrzanie organizmu i wzmożone pocenie się;
• przebywanie w niesprzyjających warunkach atmosferycznych – upał, duża wilgotność i wysoka temperatura powietrza w błyskawicznym tempie zwiększają utratę płynów ustrojowych, doprowadzając młody organizm do odwodnienia. Dlatego tak ważne jest podawanie maluchowi w tym okresie dużej ilości płynów;
• przegrzanie organizmu – hipertermia;
• wysoka gorączka – niemowlak podczas gorączki obficie się poci, w wyniku czego jego organizm traci dużą ilość płynów i soli mineralnych;
• krwotok – np. w wyniku urazu lub utraty płynu pozakomórkowego przy oparzeniu. Znaczna utrata objętości krwi krążącej może doprowadzić do powstania wstrząsu hipowolemicznego;
• hipotonia – stan zmniejszonego napięcia mięśniowego (nieprawidłowość ta może być wrodzona lub wywołana urazem);
• wstrząs anafilaktyczny – anafilaksja – jest gwałtownym i najgroźniejszym objawem klinicznym alergii o charakterze ogólnoustrojowym. To natychmiastowa reakcja alergiczna po ekspozycji na alergen;
• przewlekła niewydolność nerek.

Objawy odwodnienia u noworodków

Objawy kliniczne zależą od stopnia odwodnienia. Po czym poznać że dziecko jest odwodnione?

U noworodków i niemowląt wygląda to następująco:

1. Odwodnienie lekkie (utrata 5% wody w stosunku do całkowitej masy ciała)

• wzmożone pragnienie;
• zmniejszona ilość moczonych pieluch;
• mocz koloru ciemnożółtego o ostrym zapachu;
• suchość śluzówek jamy ustnej;
• osłabienie lub rozdrażnienie;
• płacz z małą ilością łez lub bez łez (oczy jakby zapadnięte).

2. Odwodnienie umiarkowane (utrata 10% wody w stosunku do całkowitej masy ciała)

• przyspieszona akcja serca;
• duże pragnienie;
• utrata elastyczności skóry (fałd po uciśnięciu skóry na brzuszku nie znika lub znika bardzo powoli);
• wydłużony nawrót kapilarny – po 5-sekundowym uciśnięciu paznokcia u ręki (ułożonego na wysokości serca) kolor otaczającej go skóry powinien wrócić do normy w max. 2 sekundy. Jeśli czas ten się wydłuża, świadczy to o zaburzeniu krążenia obwodowego;
• mocz o ciemnym zabarwieniu;
• zaburzenia układu nerwowego;
• zmniejszenie pocenia;
• może pojawić się gorączka;
• nudności i wymioty;
• suchy język;
• senność, wiotkość, apatia.

3. Odwodnienie ciężkie (utrata 15% wody w stosunku do całkowitej masy ciała)

• spadek ciśnienia tętniczego krwi;
• stan ogólny dziecka określany jest jako ciężki;
• obrzęk języka;
• drgawki;
• zaburzenia świadomości;
• utrata przytomności;
• śpiączka.

4. Jeśli ubytek wody w stosunku do masy ciała dziecka osiągnie 15%, dochodzi do uszkodzenia organów wewnętrznych, w wyniku których następuje zgon.

Leczenie odwodnienia u niemowlaka

Przy podejrzeniu odwodnienia koniecznie pokaż malca lekarzowi! On najlepiej oceni jego stan i albo przepisze mieszanki nawadniające, albo skieruje dziecko do szpitala.

Niezależnie od przyczyny i rodzaju odwodnienia leczenie ma na celu przywrócenie równowagi wodno-elektrolitowej w organizmie. Polega ono na doustnym lub dożylnym podawaniu wody i soli mineralnych (głównie potasu, sodu i chloru) w celu uzupełnienia strat. Dostępne są roztwory o różnym (zmiennym) składzie, uzależnionym od rodzaju odwodnienia. Kroplówka działa znacznie szybciej niż pojenie doustne – często już po podaniu 2-3 kroplówek niemowlak może wracać do domu.

Leczenie odwodnienia niemowlaka w szpitalu:

• wdraża się terapię dożylną – dziecko podłącza się do kroplówki;
• wykonuje się oznaczenia elektrolitów we krwi, m.in. stężenie sodu w surowicy i stężenia białka całkowitego w osoczu;
• wykonuje się pomiar ośrodkowego ciśnienia żylnego;
• wykonuje się pomiar rozkurczowego ciśnienia tętniczego w tętnicy płucnej;
• wykonuje się badanie morfologiczne krwi z uwzględnieniem: liczby erytrocytów, stężenia hemoglobiny, hematokrytu, średniej objętości pojedynczej czerwonej krwinki (MCV) oraz średniego stężenia hemoglobiny w erytrocycie (MCHC);
• monitoruje się stężenie elektrolitów w osoczu podczas terapii dożylnej;
• w przypadku pogorszenia się stanu zdrowia malucha umieszcza się go na oddziale intensywnej terapii.

Leczenie odwodnienia w domu:

W aptekach dostępne są mieszanki nawadniające (tzw. elektrolity), które po rozpuszczeniu w wodzie podaje się do picia. Jedyną wadą jest ich smak i choć producenci starają się go zamaskować (zwłaszcza w produktach dedykowanych dzieciom) – nie bardzo im to wychodzi. Na szczęście maluch nie musi wypijać całej butli na raz, tylko ma popijać małymi łyczkami przez dłuższy czas. Są jednak dzieci, którym smak elektrolitów w ogóle nie przeszkadza.

Ważne!!!

Pamiętaj, że odwodnienie w przypadku niemowląt jest bardzo groźne! W błyskawicznym tempie dochodzi do coraz większej utraty wody, co staje się realnym zagrożeniem dla życia.

Jak uniknąć odwodnienia u dziecka?

• w czasie upałów podawaj dziecku wodę znacznie częściej niż zwykle;
• woda powinna mieć temperaturę pokojową – nie podawaj maluchowi wody ciepłej ani prosto z lodówki. Zwłaszcza przy torsjach ważne jest, by podawane płyny były zimne – zmniejszają bowiem odruch wymiotny.
• jeśli karmisz malca naturalnie, przystawiaj go do piersi częściej niż zwykle. Twoje mleko na początku karmienia zawsze jest bardziej wodniste i rzadsze – zawiera duże ilości wody i świetnie gasi pragnienie;
• gdy zauważysz pierwsze objawy odwodnienia, podawaj dziecku płyny (najlepiej wodę) kilka razy w ciągu dnia. Ważny jest każdy łyczek! Nie czekaj aż dziecko samo zacznie się jej domagać, bo odwodnione niemowlęta często mają zaburzoną świadomość odczuwania pragnienia;
• gdy dziecko cierpi z powodu męczących biegunek, wymiotów lub wysokiej gorączki, traci olbrzymie ilości wody. Jest przez to bardzo narażone na odwodnienie. Podawaj mu płyny bardzo często, ale w małych ilościach. Jeśli maluch zwraca po wypiciu najmniejszej ilości wody, udaj się z nim jak najszybciej do szpitala. Tam podadzą mu płyny dożylnie;
• jeśli wiek dziecka na to pozwala, włącz do jego diety soczyste warzywa, owoce i soki.

Co podawać do picia niemowlakowi w czacie odwodnienia?

Niemowlak potrzebuje ok. 1–1,5 litra płynów dziennie. Pamiętaj, że na tę ilość składa się także woda zawarta w mleku, zupkach, warzywach i owocach.

• najlepszym napojem dla Twojego maluszka jest woda butelkowa, niskozmineralizowana i niskosodowa (stworzona specjalnie z myślą o niemowlętach). Ilość składników mineralnych nie powinna przekraczać 500 mg/l, a ilość sodu powinna być mniejsza niż 15 mg/l. Pamiętaj, by raz otwartą butelkę przechowywać w lodówce nie dłużej niż 48 godzin – po upływie tego czasu mogą się w niej pojawić drobnoustroje, a ich spożycie może się skończyć alergią pokarmową.
• pamiętaj, że woda z kranu w większości przypadków nie spełnia wymaganych norm i określonych standardów (nawet jeśli jest przefiltrowana) – nigdy nie podawaj jej dziecku bez wcześniejszego przegotowania i ostudzenia;
• zalecanymi napojami są również herbatki i soki dla niemowląt, ale należy je podawać w ograniczonych ilościach. Zawierają bowiem cukier, który przyczynia się do powstawania próchnicy i otyłości w przyszłości. Soki należy rozcieńczać 1:1 z wodą. Najlepsze są soki przecierowe, pełnowartościowe, mało słodkie i niezbyt gęste.

Nieleczone odwodnienie nieuchronnie prowadzi do śmierci małego pacjenta, która następuje po upływie ok. 3 dni, a nawet wcześniej, jeśli np. warunki pogodowe są niesprzyjające (tzn. na dworze panuje upał, wysoka temperatura i duża wilgotność). Pamiętaj, że zawsze lepiej zapobiegać niż leczyć!

---

• Po czym poznać ze dziecko jest odwodnione?
• Jak sprawdzić czy dziecko nie jest odwodnione?
• objawy odwodnienia u dziecka niemowlaka
• jak rozpoznać odwodnienie u niemowlaka
• oznaki odwodnienia u dziecka